Xây dựng chương trình là một nghệ thuật, đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc của lập trình viên. Chính vì thế, cần có một quy trình khoa học cho vấn đề này. Để xây dựng hoàn chỉnh một chương trình thường trải qua các bước sau:
Hãy cùng mình duyệt qua các bước này. Chúng sẽ rất có ích cho các bạn đó.
1. Xác định bài toán
Trước khi bắt đầu coding, bạn cần phát biểu chính xác bài toán, làm rõ những yêu cầu mà người dùng đòi hỏi. Sau đó, bạn cần đánh giá tính khả thi của bài toán, bài toán có đáng phải giải quyết hay không? Kết quả của quá trình này là dữ liệu đầu vào và đầu ra của bài toán:
- Input: dữ liệu, giả thiết, số liệu đã có,…
- Output: kết quả cần tìm, kết luận,…
Bước này cực kỳ quan trọng, bởi nhiều trường hợp xác định sai vấn đề dẫn đến việc tốn rất nhiều công sức để sửa chữa. Hơn nữa, bạn chắc chắn không muốn xây dựng một chương trình hoàn toàn không có tính khả thi, không một người dùng nào muốn sử dụng nó chứ.
2. Lựa chọn phương pháp giải
Một bài toán sẽ có nhiều cách giải khác nhau. Không phải cách nào cũng cho ra kết quả như nhau. Có cách cho ra đáp án hoàn toàn chính xác nhưng lại tốn quá nhiều thời gian để xử lý. Còn có cách đáp án không phải lúc nào cũng đúng nhưng lại thực thi rất nhanh.
Do đó, bạn cần chọn lựa cách nào phù hợp với yêu cầu bài toán đề ra, có khi cần kết hợp nhiều cách để giải quyết vấn đề. Hãy linh hoạt, đừng cứng nhắc nhé!
3. Xây dựng thuật toán
Phải thú thật là việc xây dựng thuật toán cho một vấn đề thì không hề đơn giản. Đôi lúc, bạn sẽ cảm thấy rất bế tắc, cắn bút liên tục mà chẳng thể nào suy nghĩ ra được một ý tưởng nào ra trò.
Những có cũng có lúc một ý tưởng nào đó lóe lên trong đầu bạn, hãy sử dụng các phương pháp biểu diễn thuật toán để phát thảo lại ngay, kẻo quên nhé.
Lưu ý: Một thuật toán tốt thì phải rõ ràng, chính xác, thể hiện chi tiết từng bước và thứ tự thực hiện. Thuật toán này phải đáp ứng dữ liệu input và output đã xác định ở bước 1.
4. Cài đặt chương trình
Bước này thì đúng chuyên môn của các bạn rồi đó. Hãy thực hiện bước này thật tốt nhé!
Việc đầu tiên là chọn cấu trúc dữ liệu và ngôn ngữ lập trình. Việc này dựa trên kinh nghiệm thực hiện các dự án mà bạn đã làm. Một lời khuyên ở đây là cấu trúc dữ liệu nên gọn nhẹ và đáp ứng được việc lưu trữ dữ liệu của bài toán.
Còn về ngôn ngữ lập trình nên sử dụng ngôn ngữ mà bạn thành thạo nhất. Vì đa số các ngôn ngữ hiện nay đều có thể giúp bạn hiện thực ý tưởng của mình (trừ một số trường hợp phải có ngôn ngữ riêng biệt).
Sau đó, bạn nên chia công việc lập trình ra nhiều task nhỏ rồi thực hiện theo lộ trình (schedule) đề ra. Hãy làm việc thật chăm chỉ đến khi nào chương trình hoàn thiện.
5. Kiểm thử và sửa lỗi
Khi cài đặt chương trình, chúng ta không thể tránh khỏi sai sót. Các bạn hãy chạy thử chương trình và sửa các lỗi để hoàn thiện chương trình. Các 3 lỗi khi lập trình là:
- Lỗi cú pháp: do bạn chưa nắm vững ngôn ngữ lập trình. Lỗi này sẽ có trình biên dịch phát hiện giúp bạn.
- Lỗi logic: dẫn đến kết quả chạy chương trình bị sai. Thường do bạn cài đặt thuật toán sai hoặc bản thân thuật toán mà bạn đề xuất đã không đúng.
- Lỗi runtime: gọi là lỗi thực thi, chỉ được phát hiện đến khi chạy chương trình. Lỗi này thường phát sinh do cách lưu trữ dữ liệu hoặc trường hợp ngoại lệ mà thuật toán không xử lý được hết.
Kỹ năng tìm lỗi và sửa lỗi cũng là những nghệ thuật mà các bạn phải rèn luyện.
6. Vận hành và bảo trì
Bước này có vẻ nhẹ nhàng nhỉ? Nhưng không, có nhiều bạn dành “cả tuổi thanh xuân”chỉ để sửa lỗi (fix bug) trong quá trình vận hành chương trình. Có những lỗi thật ngớ ngẫn (silly) lòi ra “thù lù” chỉ khi sử dụng mới biết.
Những lỗi này có thể do lúc lập trình ẩu tả quá hoặc do người dùng thực hiện các thao tác “vô lý, sai logic”,…Nhưng dù là gì đi nữa, hãy bình tĩnh, đừng đập máy tính nhé. Hãy tìm lỗi và fix bug thay thì than vãn.
Hy vọng bài này sẽ giúp các bạn có cái nhìn tổng quan về việc xây dựng một chương trình mà sau này các bạn phải làm thường xuyên. Chúc các bạn luôn vui và thành công!
